Met de opkomst van nepnieuws en sociale media is nieuwswijsheid onder jongeren belangrijk. Met ‘BrainTrain ON TOUR’, een initiatief van de Universiteit Leiden, leren middelbare scholieren hoe hun brein werkt én hoe makkelijk ze voor de gek te houden zijn. Demi van ’t Wout (25) en Irene de Bruijn (24) geven de lessen en vertellen meer over het initiatief.
Het lesprogramma is ontwikkeld in het kader van het onderzoeksprogramma ‘sociale veerkracht en veiligheid’ van de Universiteit Leiden. Demi en Irene zijn beiden masterstudenten forensische gezinspedagogiek en gaan langs op middelbare scholen door het hele land. Demi: “Nepnieuws is overal en leerlingen hebben dit niet altijd door. Onze les is een belangrijk stukje bewustwording. Wat zijn er allemaal voor media? En hoe herkennen we nepnieuws?”
Ze beginnen de les met het geven van informatie over de ontwikkeling van het brein. Irene: “De voorkant van je brein, de prefrontale cortex, gaat over nadenken, oorzaak-gevolg, plannen en organiseren. Dit deel is bij jongeren nog niet volledig ontwikkeld en dit is de reden waarom ze zo gevoelig zijn voor groepsdruk en ook zoiets als nepnieuws. Ze horen van alles om zich heen en kunnen echt en nep niet altijd even goed van elkaar onderscheiden. Tijdens de les vertellen we heel veel waarheden, maar ook een feitje wat niet waar is. Daarmee laten we zien dat niet alles wat je hoort altijd waar hoeft te zijn.”
Zo vertellen ze de klas onderzoek te doen naar voeding en dat het eten van chocolade voor betere verbindingen in de hersenen zorgt. “Dit is onjuist, maar toch gelooft een groot deel van de klas het. We leggen ze uit waarom ze hierin zijn getrapt. We hebben namelijk verteld dat we onderzoekers zijn en we laten moeilijke hersenplaatjes zien. Daarnaast willen ze er graag in geloven,” vertelt Demi. “Hiermee illustreren we dat je makkelijk aanneemt wat iemand zegt, terwijl het niet waar is,” vult Irene aan.
Daarna kunnen leerlingen deelnemen aan twee experimenten: met een virtual reality -bril en het ‘hand-experiment’. Demi: “In het eerste experiment lopen de leerlingen over een plank met de VR-bril op. Ze zien een enorme afgrond onder zich. Veel kinderen denken in eerste instantie ‘ach, ik zie de plank hier toch liggen’, maar het doet echt wat met ze. Ze krijgen een verhoogde hartslag, voelen zich angstiger en krijgen trillende benen. Dit zorgt voor een mooi nagesprek.”
Bij het handexperiment gaat het er iets anders aan toe. Irene: “We plaatsten een schot tussen de linkerarm en een nep hand. Met vochtige babydoekjes strelen we over zowel de echte als de nephand en vragen we de leerling om zich te concentreren op de nephand. Op een gegeven moment stoppen we met strelen van de echte hand. Daarna slaat iemand op de nephand met een liniaal. Hierdoor ontstaat er een schrikreactie en als ze zich echt goed geconcentreerd hebben, voelen ze ook een pijnprikkel. Dit komt omdat je brein een nieuwe verbinding aanlegt met de nephand.”
Met de verschillende experimenten laten ze de leerlingen zien hoe vatbaar ze zijn voor nepnieuws (of onjuiste informatie). Irene: “Het doel is zelf ervaren hoe je brein jou voor de gek kan houden. De leerlingen weten dat de virtual reality-wereld en de hand nep zijn, maar toch ervaren ze het als realiteit. We leren ze om zich te realiseren dat informatie nep kan zijn maar binnen het brein echt kan lijken.”
Aan het einde komen ze terug op het onderwerp nepnieuws en bespreken ze met een leerlingen een aantal voorbeelden. Irene: “Ze gaan beoordelen hoe betrouwbaar het bericht is. Wat is de bron? Wat wordt er geschreven? Hoe ziet de schrijfstijl eruit?” De leerlingen letten hierbij vaak op andere dingen dan Demi en Irene in eerste instantie verwachtten. “Ze kijken heel erg naar hoe iets eruit ziet, zonder te lezen wat er staat. Ze denken bijvoorbeeld meteen dat een bericht geplaatst door iemand op Twitter nep is, wat ook wel vaak zo is. We laten ook een artikel van De Speld zien en daarvan zeggen de leerlingen vaak dat ze ervan gehoord hebben en dat het wel echt is. Dit is natuurlijk altijd nepnieuws,” vertelt Demi.
Om bewustwording bij jongeren te creëren over nepnieuws is het volgens Demi en Irene belangrijk om aan te sluiten bij de belevingswereld van de jongeren. “Gebruik actuele onderwerpen. Zend niet alleen informatie want er wordt al zoveel naar ze gezonden en ze moeten al zoveel luisteren. Laat ze het ervaren en speel erop in. Een praktisch voorbeeld: we merken dat TikTok populair is. Kijk eens naar een TikTok-filmpje in plaats van een artikel van de NOS. Stel de vraag: waarom zou dit nep kunnen zijn? Laat ze onderzoek doen en laat ze speuren. En luister vooral naar onze podcast genaamd ‘BreinGeheim’ voor meer informatie over het jong volwassen brein,” zegt Demi.
Meer weten over de BrainTrain-les? Kijk op https://www.circlenl.com/outreach.html
